Qapla'
Zbyt długo czytelnicy należący do ziemskiego kręgu kulturowego zmuszeni byli poznawać "Tragedię Khamlet`a syna Imperatora Qo'nos", klasycznego dzieła literatury klingońskiej jedynie poprzez niedoskonały i zwodniczy angielski przekład. Teraz, dzięki niestrudzonej pracy Instytutu Języka Klingońskiego ta przejmująca sztuka napisana przez legendarnego klingońskiego dramatopisarza Wil'yam`a SeQpIr`a może zostać doceniona za swój szyk i świetność w swoim oryginalnym języku - tlhIngan Hol. "Khamlet, zrekonstruowana wersja klingońska" jest dziełem, z którym powinien się zapoznać każdy człowiek chcący zrozumieć co to znaczy być Klingonem.
Poniżej najsłynniejszy fragment sztuki w wykonaniu Briana Riviery oraz jego klingoński tekst.
- taH pagh taHbe'. DaH mu'tlheghvam vIqelnIS.
quv'a', yabDaq San vaQ cha, pu' je SIQDI'?
pagh, Seng bIQ'a'Hey SuvmeH nuHmey SuqDI',
'ej, Suvmo', rInmoHDI'? Hegh. Qong --- Qong neH ---
'ej QongDI', tIq 'oy', wa'SanID Daw''e' je
cho'nISbogh porghDaj rInmoHlaH net Har.
yIn mevbogh mIwvam'e' wIruchqangbej.
Hegh. Qong. QongDI' chaq naj. toH, waQlaw' ghu'vam!
HeghDaq maQongtaHvIS, tugh nuq wInajlaH,
volchaHmajvo' jubbe'wI' bep wIwoDDI';
'e' wIqelDI', maHeDnIS. Qugh DISIQnIS,
SIQmoHmo' qechvam. Qugh yIn nI'moH 'oH.
reH vaq 'ej qIpqu' bov; mayHa'taH HI';
Dochchu' HemwI'; ruv mImlu'; tIchrup patlh;
'oy'moH muSHa'ghach 'Il vuvHa'lu'bogh;
quvwI'pu' tuv quvHa'moH quvHa'wI'pu';
qatlh Hochvam lajqang vay'? wa' taj neH lo'DI',
Qu'Daj Qatlh qIllaH ghaH! tep qengqang 'Iv?
Doy'moHmo' yInDaj, bepmeH bechqang 'Iv,
mISbe'chugh neHtaHghach, ghaH ghIjmo' DuHvam:
Hegh tlha' vay': Hegh tlha' qo''e' tu'bogh pagh.
not chegh lengwI'ma', qo'vetlh veHmey 'elDI'.
vaj Seng DIghajbogh, lajtaHmeH qaq law';
latlh DISovbe'bogh, ghoSchoHmeH qaq puS.
vaj nuch DIDa 'e' raDlaw' ghobmaj, qelDI'.
'ej, pIvmo', wovqu'taHvIS wuqbogh qab,
'oH ropmoH rIntaH Sotbogh qech ghom Hurgh.
'ej Qu'mey potlh DItulbogh qIl je qechvam.
vIDHa'choH nab. baQa'!
Za kulisami:
Język klingoński został opracowany w 1984 roku przez lingwistę Marca Okranda na potrzeby filmowej serii Star Trek. Opierając się na klingońskich słowach wymyślonych przez aktora Jamesa Doohana (Scotty) przy produkcji pierwszego filmu kinowego z 1979 roku, Okrand opracował słownik i podstawy gramatyki stosując rzadko spotykane wzorce językowe starając w efekcie uzyskać język brzmiący możliwie jak najbardziej obco. Język przyjął się w produkcji i był wielokrotnie używany w kolejnych filmach i serialach (zwłaszcza "Deep Space Nine", gdzie wątki klingońskie były dość rozbudowane). W serialu Klingoni stosują swój własny alfabet - pIqaD, jednak poza nim dla celów praktycznych stosuje się oryginalny zapis łaciński opracowany przez Okranda.
Okrand początkowo nie sądził, iż ktokolwiek będzie używał tego języka poza filmem, jednak klingoński szybko stał się popularny. Obecnie posługuje się nim kilkuset ludzi z kilkudziesięciu krajów, istnieje międzynarodowy Instytut Języka Klingońskiego, można nawet korzystać z wyszukiwarki Google w klingońskiej wersji językowej - na przykład, aby wyszukać sobie najbardziej soczyste gagh. Klingoński jest najbardziej rozwiniętym i najbardziej popularnym sztucznym językiem na świecie. Na jego przydatność Okrand przywołuje anegdotę z konferencji lingwistycznej w Belgii, gdzie spotkał się z polskim profesorem lingwistyki i jedynym językiem w którym mogli się porozumieć był właśnie klingoński.
Istnieje wiele publikacji w języku klingońskim, z oficjalnym słownikiem autorstwa Marca Okranda na czele, jednak największą popularność zdobył przekład (lub "rekonstrukcja", jak wolą członkowie KLI) "Hamleta" autorstwa Williama Shakespeare'a. Wersja ta opowiada historię tytułowego księcia z punktu widzenia Klingonów. Ksiązka przyjmuje założenie, iż sam Shakespeare był Klingonem i podkreśla przede wszystkim klingońską naturę tego dramatu, wraz z charakterystycznymi motywami honoru i zemsty. Kreując tragiczną postać Hamleta, jego bardzo nie-klingońską skłonność do melancholicznego rozpamiętywania się i zwlekania z podjęciem decyzji, Shakespeare miał komentować kulturę odchodzącą od swoich tradycyjnych wojowniczych cnót.
Tłumaczenie to, dokonane przez Nick'a Nicholas'a i Andrew Strader'a, zainspirowane było filmem "Star Trek VI: Nieodkryta kraina". Jeden z jego bohaterów, kanclerz Gorkon stwierdził, że "nie można naprawdę docenić Shakespeare'a jeśli się go nie czytało w oryginalnym klingońskim", a inny Klingon, generał Chang, "zamęczał" Kirka szekspirowskimi cytatami w czasie bitwy kosmicznej. Na przykład "taH pagh taHbe'. DaH mu'tlheghvam vIqelnIS." znaczy "Być albo nie być. Oto jest pytanie." Chang cytował również m.in. Juliusza Cezara czy Kupca Weneckiego, jednak to właśnie "Hamlet" jest najważniejszy, nawet sam tytuł filmu "nieodkryta kraina" jest bezpośrednim do niego odniesieniem...
Poza zwykłymi wstawkami i klasycznymi cytatami język klingoński pojawił się w "Star Trek VI" również jako istotny (choć humorystyczny) element fabuły, kiedy załoga Enterprise próbuje się dogadać bez pomocy uniwersalnych tłumaczy. Poniższy filmik przedstawia trzy sceny, roboczo nazwane: "być albo nie być", "my jestem frachtowiec" oraz "bombardowanie cytatami".
W "Star Trek VI" tytułowa nieodkryta kraina oznacza przyszłość, a przeciwieństwie do "Hamleta", gdzie termin ten oznacza miejsce, gdzie znajdziemy się po śmierci. Pomijając oczywiste wątki walki o lepszą przyszłość, jest to o tyle znaczące, iż obaj Klingoni gęsto cytujący Shakespeare'a dość szybko w tej krainie się znajdą.
PS. Polecam również notkę "Kosmiczna trumna Newsweeka", traktującą o pogrzebie "pod szyldem Star Trek".
-- bertlham --
toghmI' cha': netlh HutSaD vaghvatlh wa'maH vagh
